Pusula İle Mıknatıs Arasındaki İlişki
Pusula, yaygın olarak ulaşımda ve arazi incelemesinde kullanılan, dünya üzerinde yer yön belirlemeye yarayan önemli bir cihazdır. Pusulalar manyetik, cayroskopik veya bir yıldıza göre yön belirleme prensipleriyle çalışırlar. Tarihteki en eski pusula türü, Dünya'nın manyetik alanına göre yönleri gösteren manyetik pusuladır. Pusula ile mıknatıs arasındaki ilişki burada başlamaktadır. Pusula denildiğinde manyetik pusula kastedilir. Pusula ile onun bir çeşidi olan manyetik pusula eş anlamlı olarak kullanılır. Pusula ile mıknatıs arasındaki ilişki pusulanın doğumundan itibaren başlamıştır denilebilir.
Manyetik pusula, dünyanın manyetik alanının doğrultusunu gözlemlemekte kullanılan, kerteriz alıp mevki bulmaya yarayan mıknatıslaşmış bir iğnedir. Bu iğne manyetik olmayan maddeden yapılmış bir kutu içinde bulunur. Pusula ile mıknatıs arasındaki ilişki buradan da anlaşılacağı üzere özellikle manyetik pusula ile birbirleriyle ayrı düşünülemeyecek tamamlayıcılardır.
Dünyanın manyetik alanlarının yönüne bağlı olarak ibresi daima sabit bir şekilde kalması süreti ile yön gösteren bir cihazdır. Pusulanın ibresi dediğimiz ortasındaki çubuk veya iğne, sürtünmesiz bir şekilde askıya alınmış manyetik bir yapıya sahiptir. Evrenin manyetik çizgileri bahsettiğimiz metal çubuğu tamamen geçmek istediklerinden metal çubuk manyetik çizgilerin aynı yönünde dönerek durmaktadır. Dünya manketik çizgilerinin güney kutbundan çıkmasıyla atmosferde kocaman bir daire çizerek kuzey kutbuna girmektedirler. Dünyanın manyetik ortamı kutuplarda iç içe basılıbir elipsoid şeklindedir. Bu manyetik yapının, ergimiş bir şekilde bulunan magma da gezinen akmımlardan meydana geldiği düşünülmektedir. Görüldüğü üzere pusula ile mıknatıs arasındaki ilişki bizi derin ve ilgi çekici konulara götüren, belki bilimsel düşüncenin kapılarını aralayacak ilgiyi uyandıran bir konudur.
En gelişmiş pusula suda yüzmekte olan bir tahtanın üzerine tutturulmuş mıknatıs taşlarından ibarettir. Pusula çok eski zamanlardan beri bugüne kadar bilinen bir cihaz olup pusula ile mıknatıs arasındaki ilişki insanların tarihte yer yön tayini ihtiyacına cevap vermiştir.
Pusula kullanım amaçlarına göre farklılık göstermektedir. Genellikle kara, uçak ve gemi tiplerine yumlu pusulalar bulunmaktadır. Mesele gemilerde pusulanın daima yatay durması sağlanmalıdır.
Pusula Hataları
Pusula hatalarının oluşma sebepleri şu şekildedir: Genellikle sapma, dönme, değişme olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır. Sapma hatası, dünyanın manyetik alanının ekvatordan kuzeye, aynı zamanda ekvatordan güneye doğru gittikçe yoğunlaşması ve açısının farklılaşması ile alakalıdır. Dünya manyetik alanlar kuvvetinin dik bileşenleri ekvatorda sıfır olmasına rağmen kutuplara doğru gitmesi ile büyümeye başlar.
Pusula ibresinin asıl çevrilmesini sağlayan kuvvet, manyetik alanın yatay bileşenleri olduğundan dolayı kutuplara doğru zayıflayan yatay bileşkeli kuvveti, ibrenin doğru yani tam kutbu göstermesine yeterli olmayacaktır.Pusu iresinin enlerine göre kutuplarını gösterirken yaptığı hatalara sapma denir.
Değişme hatası, pusula cihazının bulunduğu ortamda çok miktarda demirin aksam olması veya elektrik akımını taşıyan kabloların olmasından oluşmaktadır. Dünya manyetik alanı, demiri sallama özelliği taşıyan araçlarda dönme hatası olma olasılığı çok yüksektir. Bu gibi hatalar , pusulanın yanına koyulan tashih denilen mıknatıs çubukları ile giderilmektedir. Pusula ile mıknatıs arasındaki ilişki kısa bu şekilde özetlenebilir.
